Ιστορία του σχολείου
Η μακρόχρονη ιστορία του 2ου Δημοτικού Σχολείου Χώρας Καλύμνου, γνωστού και ως «Σχολείου της Παναγιάς», ξεκινά στις αρχές του 19ου αιώνα και ταυτίζεται με την απαρχή της αναγέννησης, των γραμμάτων και της παιδείας στο νησί των σφουγγαράδων, κατά τους νεότερους χρόνους.
Στα τέλη του 18ου αιώνα έχουν διαμορφωθεί ευνοϊκές συνθήκες που επιτρέπουν την ελεύθερη και ασφαλή ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο και ευρύτερα στην Ανατολική Μεσόγειο. Η καταπολέμηση της πειρατείας οδήγησε στην έξοδο των κατοίκων, των 86 νησιών από τα κάστρα και στη σταδιακή δημιουργία οικιστικών πυρήνων ατείχιστων, αλλά απομακρυσμένων από τη θάλασσα.
Η άνοδος της εμπορικής κίνησης, που περνά σταδιακά στα χέρια των υπόδουλων εθνοτήτων, σωρεύει πλούτο. Οι διεθνείς συγκυρίες, όπως οι συχνοί Ρωσοτουρκικοί πόλεμοι, αλλά και ο αποκλεισμός των Γάλλων από τη Μεσόγειο στη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων, ευνοούν ακόμα περισσότερο τους υπόδουλους Έλληνες.
Επιπρόσθετα, τα φιλελεύθερα κηρύγματα του διαφωτισμού και της Γαλλικής επανάστασης φτάνουν μέσω των δραστήριων εμπορικών παροικιών της Ευρώπης στον υπόδουλο, Ελλαδικό χώρο. Παράλληλα, ο θρησκευτικός ουμανισμός της Ορθόδοξης εκκλησίας, έχει προετοιμάσει το έδαφος για μια πνευματική έκρηξη, την οποία η Οθωμανική διοίκηση δεν κατορθώνει να αναχαιτίσει. Με αποτέλεσμα η Εθνική αφύπνιση να επιτευχθεί και το όραμα για λευτεριά να γίνει επιτακτικό αίτημα των καιρών.
Στην Κάλυμνο, από τα τέλη του 18ου αιώνα, λειτουργεί η σχολή του Ιερομόναχου Γεράσιμου Σφουγγαρέλη, αρχικά στη σπηλιά της παλάφατης Ιεράς Μονής του Αγίου Παντελεήμονος. Το 1794 εγκαινιάζεται στην περιοχή «Τσουκχαια», (στην τοπική διάλεκτο ο πυρήνας της ελιάς). Έτσι ονομάστηκε όλη η περιοχή καθώς από το 1776, λειτουργούσε ελαιοτριβείο της Ιεράς Μονής του Θεολόγου στην Πάτμο και τα κουκούτσια των ελιών αφθονούσαν, ιδίως κατά την εποχή παρασκευής του λαδιού.
Ο Περικαλλής ναός της Παναγίας της Κεχαριτωμένης καθέδρας των επισκόπων Λέρνης και του πρώτου Μητροπολίτου Λέρου και Καλύμνου ως το 1882. Ο Ιερός Ναός της Παναγίας συνδέεται άμεσα με την ανάπτυξη των γραμμάτων στην Κάλυμνο.
Πλησίον του Ναού χτίζεται επισκοπείο και σε ένα δίπατο οίκημα που ανήκε στη Μονή της Παναγίας της κυρά ψηλής Bαθέως Καλύμνου. Κατάστιχα της εποχής, διάσπαρτα έγγραφα από ημερολόγιο του γραμματικού της Παναγίας Νικολάου Καλαβρού και πληροφορούν για τα «σπίτια του σχολείου» που λειτουργεί στις αρχές του 19ου αιώνα μέσα στη χώρα με πρώτο διδάσκαλο τον Ιερομόναχο Γεράσιμο Σφουγγαρέλη και τον Νικόλαο Καλαβρό να τον διαδέχεται. Στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης (1825), η επαναστατημένη διοίκηση συγχαίρει τον Καλύμνιο Επίσκοπο Λέρνης Ιερεμία Πατελλάκη για τον «Υπέρ παιδείας ζήλων του».
Στη σχολή διδάσκει ο Καλύμνιος Ιεροδιάκονος Ιεζεκιήλ Παπουτσίνας, σημαντική μορφή των Γραμμάτων του νησιού με πανελλήνια φήμη, αφού δεν ήταν τυχαίο ότι αργότερα του προσφέρθηκε έδρα διδασκαλίας στη φιλοσοφική σχολή του νεοϊδρυθέντος Πανεπιστημίου Αθηνών.
Τα έξοδα συντήρησης της Σχολής και πληρωμής των δασκάλων επιχειρεί να καλύψει ο Ιερός Ναός της Παναγίας, καθώς στα 1829 αποκτά άδεια λειτουργίας ελαιοτριβείου, το οποίο θα κτιστεί ακριβώς δίπλα στη σχολή για αυτό το σκοπό. Το ελαιοτριβείο της Παναγίας ταυτίστηκε με το σχολείο σε μια κοινή πορεία 180 χρόνων, ώσπου στις αρχές της δεκαετίας του 2000 κατέρρευσε και στη θέση του ο Δήμος Καλύμνιου ανήγειρε το σύγχρονο διδακτήριο του 2ου Δημοτικού Σχολείου Χώρας.
Καθώς, ο 19ος αιώνας περνά, οι στεγαστικές ανάγκες του σχολείου αυξάνονται. Ο πληθυσμός του νησιού ακολουθεί ανοδική πορεία, αν και η Κάλυμνος δεν θα συμπεριληφθεί στο πρώτο Ελληνικό Βασίλειο. Τα σουλτανικά προνόμια και η στροφή προς τη σπογγαλιεία και το εμπόριο σύντομα καθιστούν την Κάλυμνο, κέντρο της Βορείου Δωδεκανήσου, όχι μόνο οικοδομικό αλλά και πνευματικό. Το Φεβρουάριο του 1888 εγκαινιάζεται το νέο κτίριο του σχολείου της Παναγίας. Τα αρχεία της Δημογεροντίας Καλύμνου μας πληροφορούν ότι το σχολείο ανεγέρθη δη’ εξόδων του Μητροπολιτικού Ναού της Παναγίας και της Δημογεροντίας ως «σχολείου της μεσαίας εκπαιδεύσεως, πρόδρομος της περίφημης Νικηφορείου Ελληνικής Σχολής», που θα ιδρυθεί το 1903 και αποτελεί το παλαιότερο πλήρες Γυμνάσιο της Δωδεκανήσου.
Στα εγκαίνια της σχολής το πανηγυρικό εκφώνησε από τον Άμβωνα της Κεχαριτωμένης, ο Νικόλαος Γαλανός, Καλύμνιος συγγραφέας, εκκλησιαστικός ρήτορας, δικηγόρος και μετέπειτα βουλευτής Αττικής Βοιωτίας.
Στα 1913, ο καθηγητής Διόνυσος Ρεϊσης εκδίδει το έργο του «Περιγραφή της Νήσου Καλύμνου», όπου αναφέρεται ότι το σχολείο της Παναγίας έχει μετατραπεί σε Παρθεναγωγείο κοντά σε αυτό, στην ενορία Προδρόμου Χώρας, λειτουργεί από το 88 1840, Δημοτική σχολή Αρρένων, το σχολείο του Φιλολάου Καλαβρού που ανακαίνισε στις αρχές του 20ου αιώνα, ο Μέγας ευεργέτης της Καλύμνου, σπογγέμπορος Νικόλαος Εμμ. Βουβάλης.
Σε όλη την περίοδο της Ιταλοκρατίας αλλά και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, (Γερμανική – Αγγλική Κατοχή), δηλαδή το διάστημα 1913 – 1945, το δημοτικό σχολείο της Παναγίας συνεχίζει να φωτίζει με Ελληνορθόδοξα γράμματα τις ψυχές των Καλύμνιων.
Μετά την απελευθέρωση και την ενσωμάτωση, (1948), το δημοτικό σχολείο της Παναγίας συνέχισε την πορεία του και μετονομάστηκε σε 2ο Δημοτικό Σχολείο Χώρας. Λειτουργεί στον ίδιο ιστορικό χώρο, δίπλα στον καθεδρικό Ναό της Παναγίας της Κεχαριτωμένης στην καρδιά της χώρας, διαθέτοντας δύο διδακτήρια, έξι τάξεις και 81 μαθητές. (Κουτελλάς, Τσουκαλάς, & Χατζηθεοδώρου, 2007).